پاسخگویی در مردم‌سالاری محل کار: پلی میان نظریه و عملکرد سازمانی
روبرتو فرگا ( ۲۰۲۱ ) به بررسی پیشرفت نظریه‌پردازی مردم‌سالاری محل کار از طریق هماهنگ‌سازی مسیر‌های مفهومی رشته‌های مختلف می‌پردازد. او اهمیت ویژه‌ای بر روش عملکردی مشارکت کارکنان قائل است، که طبق نظر او یک از سه رکن مردم‌سالاری محل کار را تشکیل می‌دهد. دو قطب دیگر اظهار نظر و نمایندگی است. گزارش پیش‌رو با تأمل بر نقش کلیدی پاسخگویی در مردم‌سالاری محل کار و عملکرد‌های سه رکن مشخص شده توسط فرگا، افق‌های بین‌رشته‌ای این مباحثه را وسیع‌تر می‌کند. گزارش، پتانسیل پاسخگویی و رویکرد‌هایی که برگرفته از تحقیقات مهم حسابرسی هستند را بررسی می‌کند، به این منظور که‌ایده‌های مردم‌سالارانه را به روش‌های عملکردی سازمانی معنادار و مستمری منتقل کرده و از آن طریق مردم سالاری محل کار را تقویت نماید.
سبک ارجاع مجله آکادمی مدیریت
روبرتو فرگا ( ۲۰۲۱ ) در مقاله توانمندسازی کارکنان و مردم‌سالاری محل کار، ما را تشویق می‌کند با پیش گرفتن یک سفر اکتشافی ، به دنبال روش‌های جدید مدیریتی و سازمانی باشیم، قضاوت‌ها یا احساسات شهودی که به ما در تصمیم‌گیری درباره هنجارها کمک می‌کنند را بشناسیم. مردم‌سالاری محل کار را بیشتر، بهتر و اصلاح کنیم ( او از دیدگاه جریان اصلی تئوری سیاسی، درباره ظرفیت محدود رویکرد مردم‌سالاری محل کار بحث می‌کند و درباره قابلیت مشارکت کارکنان در پشتیبانی از مردم‌سالاری در شرایط سازمانی، به طور مفصل سخن می‌گوید. علاوه بر این، فردا در تفکراتی که درباره اینکه چگونه اظهارنظر، نمایندگی و مشارکت کارکنان، سه رکن اصلی مردم‌سالاری محل کار را تشکیل می‌دهد، درباره تنوع زیاد اقدامات حرفه‌ای که می‌تواند منجر به مردم‌سالاری شود نیز سخن می‌گوید.
من در حین اینکه استدلال‌ورزی فرگا را تحسین می‌کنم، بر این عقیده هستم که درک ما از مردم‌سالاری محل کار می‌تواند با بررسی دو پرسش مهم بهتر شود. اول، در نظر ما چه کسی یا کسانی در اصل، مسئول مردم‌سالاری در محل کار و مشارکت کارکنان هستند ( یعنی چه کسی باید پاسخگو باشد )؟ و دوم ما بر چه پایه و اساسی و چگونه پیشرفت مردم سالاری را ارزیابی می‌کنیم؟ ( یعنی ما چگونه پاسخگویی سازمانی را در مردم‌سالاری محل کار به کار می‌بندیم )؟ تحقیق پیش‌رو قصد دارد با کمک گرفتن از مفهوم پاسخگویی و با استناد به تحقیقات مربوط به این زمینه، این سؤالات را از حوزه حسابرسی انتقادی که حسابرسی را با شرایط و پدیده‌های اجتماعی – سیاسی بزرگ‌تر پیوند می‌دهد، پاسخ دهد (Brown، ۲۰۰۹؛ ، ، ۲۰۱۸؛ Sponem & ۲۰۱۷، ۲۰۱۷).
پاسخگویی در ساده‌ترین تعریف خود، فرآیندی مبتنی بر روابط انسانی است که در آن افراد یا گروه‌ها نسبت به پیامدهای اعمال خود مسئول شناخته می‌شوند. این مفهوم در حوزه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و گاهی به عنوان یک اصل اخلاقی کلی در نظر گرفته می‌شود که بر مسئولیت‌پذیری و رفتار اخلاقی تأکید دارد.
با این حال، رویکرد حسابرسی به پاسخگویی، آن را فراتر از یک اصل اخلاقی قرار می‌دهد و بر لزوم پاسخگو ساختن سازمان‌ها نسبت به عملکردشان تأکید دارد. این نگرش، ذی‌نفعان را از اقدامات مشخص و نتایج به دست آمده آگاه می‌کند و به مطالبه‌ی پاسخگویی، پاسخی عملی می‌دهد. حسابرسی پیشنهاد می‌کند که مفهوم عمومی پاسخگویی باید با اقدامات مشخصی برای ایجاد و حفظ آن پیوند بخورد و در چارچوب‌های قانونی مشخصی قرار گیرد که دامنه و سطح آن را استانداردسازی کند.
در واکنش به تقاضاهای اجتماعی معاصر، که خواستار توجه بیشتر به عدالت، برابری و حقوق انسانی در محیط کار هستند، حسابرسی به طراحی روش‌های مردم‌سالارانه در محیط کاری کمک کرده و بر اجرای اصول اخلاقی تأکید می‌کند. با این حال، همانند سایر ابعاد عملکرد سازمانی، به کارگیری پاسخگویی در مردم‌سالاری محیط کار همچنان فضایی برای ابهام، تفسیر و تفکیک میان ساختارهای رسمی و شیوه‌های فردی ایجاد می‌کند. این گزارش به نقش عاملان و اهمیت پاسخگویی در اجرای مردم‌سالاری محیط کار پرداخته و سه رکن اساسی آن را بررسی می‌کند. به این ترتیب، مفاهیم بین‌رشته‌ای مرتبط با نظریات فرگا توسعه داده می‌شوند.
در ادامه گزارش:
– بخش ۱ نقش پاسخگویی در مردم‌سالاری محیط کار را بررسی می‌کند.
– بخش ۲ به این موضوع می‌پردازد که حسابرسی چگونه به تقویت مردم‌سالاری محیط کار کمک می‌کند.
– بخش ۳ نشان می‌دهد که بحث‌های گسترده‌تر درباره پاسخگویی چگونه انتظارات اجتماعی را شکل داده و به سمت محیط کاری مردم‌سالارتر سوق می‌دهند.
– بخش ۴ شامل جمع‌بندی گزارش است.
۱. پاسخگویی در محیط کار: پیوند میان اقتدار، مسئولیت‌پذیری و مردم‌سالاری
مشارکت، توانمندسازی و بهزیستی کارکنان از موضوعات کلیدی برای بسیاری از ذی‌نفعان سازمان‌ها به شمار می‌روند. افزایش توجه به مردم‌سالاری محیط کار موجب بالا رفتن مطالبه‌ی پاسخگویی از صاحبان قدرت در برابر کارکنان و بهبود درک ارتباط میان پاسخگویی و مردم‌سالاری در سازمان‌ها می‌شود.
پاسخگویی به عنوان فرآیندی تعریف می‌شود که در آن فرد، در عین مطالبه‌ی پاسخگویی از دیگران، خود نیز باید پاسخگو باشد. این ماهیت رابطه‌ای را می‌توان به شکل زیر بیان کرد:
X در برابر Y و Z پاسخگو است. در اینجا، X یک عامل (مثلاً کارمند، مدیر یا مجری) و یا یک ذی‌نفع (مانند سرمایه‌گذار، مشتری یا جامعه‌ی بزرگ‌تر) است که باید نسبت به عملکرد خود حسابرسی بدهد. Y و Z افرادی هستند که اختیار دارند عملکرد X را ارزیابی کنند و در صورت عدم ارائه‌ی توضیح و توجیه کافی، او را مورد قضاوت قرار دهند. همچنین، در این فرآیند، یک هدف یا عملکرد وجود دارد که نتایج آن قابل مشاهده و حائز اهمیت است.
علاوه بر ماهیت ارتباطی، پاسخگویی یک رویکرد عملکردی است که به موقعیت و شرایط وابسته است. ترکیب اصول عمل‌گرایی و اخلاقیات در مفهوم پاسخگویی، اجرای آن را پیچیده می‌کند. گفت‌وگوی مستمر میان منافع فردی و اصول اخلاقی، خود را در اشکال اجتماعی و عملکردی پاسخگویی نمایان می‌کند. پاسخگویی همه‌جانبه، تلفیق مطلوبی از پاسخگویی عملکردی و اجتماعی را در رفتار سازمانی ارائه می‌دهد.
حسابرسی ابزارهای مختلفی را برای مطالبه‌ی پاسخگویی ارائه می‌دهد که اغلب شامل شناسایی (عنوان‌گذاری)، استانداردسازی (ساختاربندی) و قانونمندسازی (کنترل کردن) است. به عنوان نمونه، گزارش‌دهی مالی استاندارد شده به ذی‌نفعان و سرمایه‌گذاران بالقوه امکان می‌دهد که از عملکرد مالی سازمان آگاه شوند.
در همین راستا، حسابرسی مدیریتی داخلی به مدیران اطلاعات لازم را برای تصمیم‌گیری، کنترل و ارزیابی عملکرد ارائه می‌کند. در سال‌های اخیر، حسابرسی اجتماعی و محیطی (SEA) به عنوان جریانی نوظهور تلاش دارد به دغدغه‌های گسترده‌تری در زمینه‌ی برابری، احترام به حقوق انسانی و مسئولیت‌پذیری اجتماعی شرکتی پاسخ دهد.
اگرچه قانون‌گذاری و ارزیابی تأثیر سازمان‌ها بر محیط‌زیست، جامعه و کارکنان با چالش‌هایی روبه‌رو است، SEA بر ایجاد چارچوب‌های قانونی برای پدیده‌های اجتماعی و سازمانی، از جمله مردم‌سالاری محل کار، تمرکز دارد.
SEA تلاش می‌کند میان دیدگاه سنتی حسابرسی (که بر شفافیت و تعدد دیدگاه‌ها تأکید دارد) و حسابرسی انتقادی (که روندهای اجتماعی-سیاسی را در روش عملکردی حسابرسی لحاظ می‌کند) ارتباط برقرار کند.
با وجود اشکال مختلف پاسخگویی که خارج از چارچوب مردم‌سالاری وجود دارد، یک نظام دموکراتیک بدون ارتباطات پیچیده‌ی پاسخگویی بین مردم و مدیران قابل تصور نیست و نمی‌تواند به‌تنهایی کارآمد باشد.
هرچند که پاسخگویی عملکردی در نظام‌های غیر مردم‌سالارانه نیز ممکن است رخ دهد، مردم‌سالاری به دلیل ماهیت مبتنی بر رفتار متقابل و همفکری بیشترین تأکید را بر پاسخگویی همه‌جانبه دارد.
در بررسی نقش حسابرسی در مردم‌سالاری محل کار، دو جنبه‌ی کلیدی قابل توجه است:
۱. پاسخگویی درونی مشترک در محیط کار
۲. پاسخگویی خارجی سازمان در قبال تعهد به مردم‌سالارسازی
در بخش بعدی، این دو نوع پاسخگویی با جزئیات بیشتری بررسی خواهند شد.
